Жіңішкеқұм ауылдық округы

Жіңішкеқұм ауылдық округы – Қазақстан Республикасы, Қызылорда облысы Арал ауданының солтүстік бөлігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. Бұл округ Үлкен Борсық құмының аумағында жатыр. Оның атауы осы құмды алқаптың ерекшелігіне байланысты қойылған. Округтің экономикасы толығымен қатал табиғатқа бейімделген дәстүрлі мал шаруашылығына негізделген. Осыған орай, оның бүкіл тыныс-тіршілігі құмды шөлдің заңдылықтарымен тығыз байланысты. Сондықтан, бұл өңір ғасырлар бойы қалыптасқан көшпелі өмір салтының мұрагері болып табылады.

Тарихы

Округтің тарихы осы өңірді мекендеген көшпелі рулардың өмірінен бастау алады. Бұл құмды алқаптар ежелден мал жаюға қолайлы қыстақтар болған. Кеңес дәуірінде мал шаруашылығын ұжымдастыру саясаты аясында бұл жерде ірі кеңшар (совхоз) құрылды. Оның негізгі бағыты әлемге әйгілі қаракөл қойын өсіру болды. Нәтижесінде, Тоқабай ауылы осы шаруашылықтың орталық мекені ретінде қалыптасты. Сол кезеңде ауылда малшыларға арналған тұрғын үйлер, мектеп, клуб және басқа да әлеуметтік нысандар салынды. Тәуелсіздік алғаннан кейін кеңшар таратылып, оның орнына жеке шаруа қожалықтары құрылды.

Географиялық орналасуы және сипаттамасы

Жіңішкеқұм ауылдық округы Арал ауданының солтүстігінде, Үлкен Борсық құмды алқабының орталық бөлігінде орналасқан. Жер бедері негізінен құмды шағылдардан, қырқалардан және жазық тақырлардан тұрады. Бұл өңірдің табиғаты өте қатал. Өсімдік жамылғысы сирек. Мұнда негізінен сексеуіл, жусан, жүзгін сияқты шөлге төзімді өсімдіктер ғана өседі. Округ аумағында тұрақты өзен-көлдер мүлдем жоқ. Елді мекен аудан орталығынан шалғайда орналасқан. Онымен байланыс негізінен қара жолдар арқылы жүзеге асады.

Ауылдық округке жататын ауылдар

Жіңішкеқұм ауылдық округының құрамына бір ғана орталықтандырылған елді мекен кіреді. Ол айналасындағы шашыраңқы орналасқан қыстақтар мен жайлаулар үшін әлеуметтік орталық қызметін атқарады.

Тоқабай ауылы – округтің әкімшілік орталығы және жалғыз ресми тіркелген елді мекені. Ауылда жергілікті әкімдік, орта мектеп, дәрігерлік амбулатория және клуб ғимараты орналасқан. Тоқабай ауылы осы кең байтақ құмды өңірдегі өркениеттің ошағы іспеттес. Ауыл тұрғындарының негізгі кәсібі – қаракөл қойы мен түйе шаруашылығы. Ресми статистика бойынша, ауылда бірнеше жүз адам тұрады. Олардың өмірі толығымен қатал табиғатпен және дәстүрлі шаруашылықпен тығыз байланысты.

Дәстүрлі мал шаруашылығы – округтің негізгі кәсібі.

Жіңішкеқұм ауылдық округы: Климаты мен гидрологиясы

Жіңішкеқұм ауылдық округы аумағының климаты шұғыл континенталды және өте құрғақ. Жазы аптап ыстық, шілдеде ауа температурасы +45°C-тан асып кетуі мүмкін. Керісінше, қысы қатал, аязды және қарсыз болады. Жылдық жауын-шашын мөлшері өте төмен. Гидрологиялық тұрғыдан округ жерүсті су көздеріне мүлдем тапшы. Тұрғындар мен мал шаруашылығының барлық қажеттілігі терең жерасты ұңғымаларынан алынатын суға (құдық суына) толығымен тәуелді. Су тапшылығы мен оның сапасы аймақтағы ең өзекті мәселелердің бірі болып қала береді.

Экономикадағы және туризмдегі маңызы

Округ экономикасы толығымен мал шаруашылығына негізделген. Негізгі және ең маңызды бағыт – қаракөл қойын өсіру. Бұл өңірде өсірілетін қаракөл қойының елтірісі өте жоғары бағаланады. Ол әлемдік нарыққа шығарылатын экспорттық өнім болып табылады. Сонымен қатар, жергілікті тұрғындар еті, сүті (шұбат) және жүні үшін түйе өсіреді. Бұл салалар Арал ауданының экономикасына елеулі үлес қосады. Шалғайда орналасуына, қатал климатына және инфрақұрылымның жоқтығына байланысты туризм саласы мүлдем дамымаған.

Тоқабай ауылы Үлкен Борсық құмының ортасында орналасқан.

Қазіргі экологиялық жағдайы

Жіңішкеқұм ауылдық округы шөлейттену процесі қатты жүріп жатқан аймақта орналасқан. Негізгі экологиялық проблемаларға жайылымдардың тозуы, құмның көшуі және су тапшылығы жатады. Арал теңізінің тартылуы бұл процестерді одан әрі күшейтті. Аралқұм шөлінен көтерілетін тұзды шаң дауылдары да аймақ экологиясына кері әсер етеді. Бұл мәселелер БҰҰ-ның Шөлейттенуге қарсы күрес конвенциясының басты назарында. Жергілікті тұрғындар мал жаюдың дәстүрлі әдістерін қолдану арқылы жайылымдарды сақтап қалуға тырысады.

Қорытындылай келе, бұл әкімшілік бірлік – Үлкен Борсық құмының қатал табиғатында орналасқан бірегей мекен. Оның тұрғындары ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі кәсіпті жалғастырып, табиғатпен үндестікте өмір сүріп келеді. Барлық қиындықтарға қарамастан, өзінің экономикалық маңызын сақтап отырған өңір – Жіңішкеқұм ауылдық округы.