Сарыкөл ауылдық округі – Қызылорда облысы, Қазалы ауданының батыс бөлігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. Округ өзінің атауын аумағында орналасқан Сарыкөл көлдер жүйесінен алған. Бұл өңірдің тарихы, экономикасы мен мәдениеті осы су айдындарымен және Сырдария өзенінің төменгі ағысымен тығыз байланысты. Дәстүрлі кәсіптері – балық аулау мен мал шаруашылығы. Әкімшілік орталығы – Ақтан батыр ауылы.
Тарихы
Округтің тарихы Кеңес үкіметі орнағаннан кейінгі кезеңде, ұжымдастыру жылдарында қалыптаса бастады. 1930 жылдары бұл аумақта балық аулаумен және мал шаруашылығымен айналысатын бірнеше шағын серіктестіктер (артельдер) мен ұжымшарлар (колхоздар) құрылды. 1957 жылы осы ұсақ шаруашылықтар біріктіріліп, «Арал» балық аулау ұжымшары құрылды. Кейіннен ол «XX партсъезд» атындағы кеңшар болып қайта құрылып, негізгі бағыты қаракөл қойын өсіруге ауысты. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, 1997 жылы кеңшар негізінде Сарыкөл ауылдық округі құрылды.
Географиялық орналасуы және сипаттамасы
Округ аудан орталығы – Әйтеке би кентінен батысқа қарай 30 шақырым қашықтықта орналасқан. Жер бедері – Тұран ойпатының жазық бөлігі. Аумақтың басым бөлігін Сарыкөл көлдер жүйесі алып жатыр. Бұл көлдер Сырдария өзенінің суымен толығады. Топырағы негізінен құмды, шалғынды-батпақты және сортаңды болып келеді. Өсімдіктер әлемі өзен-көл жағалауларына тән: қамыс, құрақ, жыңғыл және шөлейтті аймаққа тән жусан, изен сияқты өсімдіктер өседі. Бұл аймақ су құстарының мекені ретінде де маңызды.
Сарыкөл ауылдық округінің табиғаты
Сарыкөл ауылдық округіне жататын ауылдар
Округ құрамына екі елді мекен кіреді.
Ақтан батыр ауылы – округтің әкімшілік орталығы. Бұрынғы атауы – Ленин. 2008 жылы ауылға осы өңірден шыққан XVIII ғасырдағы белгілі батыр Ақтан Ақайұлының есімі берілді. Ауылда орта мектеп, балабақша, мәдениет үйі, кітапхана және дәрігерлік амбулатория сияқты негізгі әлеуметтік нысандар орналасқан.
Кәукей ауылы – округ құрамындағы шағын елді мекен. Бұрынғы атауы – Жданов. Ауылдың негізі XIX ғасырдың соңында балықшылар қонысы ретінде қаланған. Кәукей батырдың есімімен аталады. Тұрғындары негізінен мал шаруашылығымен айналысады.
Климаты мен гидрологиясы
Округтің климаты тым континентті. Жазы ыстық және құрғақ, шілде айында орташа температура +26°C-тан +28°C-қа дейін жетеді. Қысы суық, қары аз, қаңтардың орташа температурасы -12°C-тан -15°C-қа дейін ауытқиды. Жылдық жауын-шашын мөлшері шамамен 120-150 мм. Округтің гидрологиялық жүйесі толығымен Сырдария өзеніне және одан тарайтын каналдар мен Сарыкөл көлдер жүйесіне тәуелді. Көлдердің су деңгейі Сырдариядан келетін су мөлшеріне байланысты өзгеріп отырады.
Экономикадағы және туризмдегі маңызы
Сарыкөл ауылдық округінің экономикасы екі негізгі бағытқа негізделген: мал шаруашылығы және балық шаруашылығы. Мал шаруашылығында мүйізді ірі қара, қой мен ешкі, жылқы және түйе өсіріледі. Өзен-көл жағалауындағы қамысты-шалғынды алқаптар мал жайылымына қолайлы. Балық шаруашылығы – округтің дәстүрлі әрі маңызды саласы. Сарыкөл көлдерінен сазан, ақмарқа, жайын сияқты балықтар ауланады. Туристік әлеуеті зор. Әуесқой балық аулауды, құс бақылауды (birdwatching) және экологиялық туризмді дамытуға үлкен мүмкіндіктер бар.
Қазіргі экологиялық жағдайы
Округтің экологиялық жағдайы Арал теңізінің тартылуымен тікелей байланысты. Теңіздің кебуі Сырдария өзенінің гидрологиялық режиміне әсер етіп, Сарыкөл көлдер жүйесінің су деңгейінің тұрақсыз болуына әкелді. Соңғы жылдары Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау (САРАТС) жобасының бірінші кезеңі іске асырылғаннан кейін, Сырдария арқылы келетін су мөлшері тұрақталып, көлдер жүйесінің экологиялық ахуалы жақсара бастады. Дегенмен, су ресурстарын тиімді пайдалану және биоалуантүрлілікті сақтау өзекті мәселе болып қала береді. Қазақстанның Үкіметі бұл бағыттағы жұмыстарды жалғастыруды жоспарлап отыр.
Қорытындылай келе, табиғи ресурстарға бай Сарыкөл ауылдық округі – дәстүрлі шаруашылықтарды сақтай отырып, экологиялық тепе-теңдікті қамтамасыз ету арқылы тұрақты дамуға қол жеткізе алатын Қазалы ауданының маңызды аймақтарының бірі.