Қаратерең ауылдық округы

Қаратерең ауылдық округы – Қазақстан Республикасы, Қызылорда облысы Арал ауданының оңтүстік бөлігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. Бұл округтің тарихы мен тағдыры Арал теңізімен тікелей байланысты. Кезінде ол теңіз жағасындағы ірі балықшылар мекені болған. Алайда, теңіздің тартылуы оның әлеуметтік-экономикалық жағдайын түбегейлі өзгертті. Сондықтан, Қаратерең өңірі ХХ ғасырдағы ең ірі экологиялық апаттың тікелей куәгері болып саналады. Осыған орай, округ тұрғындарының өмірі табиғаттың қатал сынағына төтеп берудің айқын үлгісіне айналды.

Тарихы

Округтің тарихы балық шаруашылығының дамуымен тығыз байланысты. Кеңес дәуірінде Қаратерең ауылы Арал теңізіндегі ең ірі балық аулау орталықтарының бірі болды. Мұнда ірі балық аулау ұжымшары (колхоз) жұмыс істеп, мыңдаған тонна балық ауланды. Ауылда балық қабылдау пункттері, тоңазытқыш камералар және кеме жөндеу шеберханалары болды. Дегенмен, ХХ ғасырдың 60-жылдарынан басталған теңіздің тартылуы бұл салаға орны толмас соққы берді. Нәтижесінде, теңіз жағалауы ауылдан ондаған, кейін жүздеген шақырымға алыстады. Балық шаруашылығы толығымен жойылып, халықтың басым бөлігі жұмыссыз қалды.

Географиялық орналасуы және сипаттамасы

Қаратерең ауылдық округы Арал ауданының оңтүстігінде, Арал теңізінің құрғаған табанында пайда болған Аралқұм шөлінің шетінде орналасқан. Округтің атауы «қара терең» дегенді білдіреді. Бұл кезінде теңіз суының осы жерде терең болғанын аңғартады. Қазіргі таңда жер бедері негізінен жазық, құмды-сортаңды болып келеді. Өсімдік жамылғысы өте сирек. Мұнда тек шөлге төзімді сексеуіл, жусан сияқты өсімдіктер ғана өседі. Кезінде порт болған ауылдың жанында қазір тек тот басқан кемелердің қалдықтарын кездестіруге болады.

Ауылдық округке жататын ауылдар

Қаратерең ауылдық округының құрамына үш елді мекен кіреді. Олардың барлығы теңіздің тартылуынан кейінгі қиын жағдайға бейімделіп, өмір сүріп келеді.

Қаратерең ауылы – округтің әкімшілік орталығы. Кезінде гүлденген балықшылар кенті болған бұл ауылда әкімдік, мектеп және медициналық пункт орналасқан. Бүгінде ауыл тұрғындарының негізгі кәсібі – мал шаруашылығы. Ауыл Арал апатының символына айналған. Ресми статистика бойынша, халық саны өткен ғасырмен салыстырғанда едәуір азайған.

Жаңақоныс ауылы – «жаңа қоныс» деген мағынаны білдіреді. Бұл ауыл теңіздің тартылуынан кейін, жаңа жағдайға бейімделу мақсатында салынған болуы мүмкін. Ол негізінен мал шаруашылығымен айналысатын бірнеше отбасынан тұрады. Ауылдың инфрақұрылымы шектеулі.

Тастақ ауылы – «тастақ» сөзінен шыққан, яғни «тасты жер» дегенді білдіреді. Бұл округтегі ең шағын елді мекен. Оның тұрғындары да негізінен мал өсірумен күнелтеді. Ауыл тұрғындары негізгі әлеуметтік қызметтерді Қаратерең ауылынан алады.

Кезінде теңіз жағасы болған Қаратерең ауылының қазіргі көрінісі.

Қаратерең ауылдық округы: Климаты мен гидрологиясы

Қаратерең ауылдық округы аумағының климаты шұғыл континенталды және өте құрғақ. Теңіздің жойылуы климаттың одан әрі қаталдана түсуіне әкелді. Жазы аптап ыстық, ал қысы аязды болады. Жылдық жауын-шашын мөлшері өте төмен. Гидрологиялық тұрғыдан округ су көздеріне мүлдем тапшы. Негізгі су көзі болған Арал теңізінің жойылуымен, тұрғындар толығымен жерасты суларына тәуелді болды. Алайда, жерасты суларының көпшілігі тұзды болып келеді.

Экономикадағы және туризмдегі маңызы

Кезінде балық шаруашылығына негізделген округ экономикасы толығымен күйреді. Бүгінгі таңда негізгі экономикалық бағыт – мал шаруашылығы. Жергілікті тұрғындар шөлге төзімді түйе мен қой өсірумен айналысады. Бұл сала тек халықтың өз қажеттіліктерін өтеуге ғана жетеді. Арал ауданының экономикасы үшін бұл округтің үлесі шамалы. Дегенмен, округтің «апатты туризмді» дамытуға әлеуеті бар. Теңіздің орнындағы шөлді, тот басқан кемелерді көруге келетін саяхатшылар мен зерттеушілер бар.

Жергілікті тұрғындардың негізгі кәсібі – түйе шаруашылығы.

Қазіргі экологиялық жағдайы

Қаратерең ауылдық округы экологиялық апаттың нақ ортасында орналасқан. Негізгі проблема – теңіздің құрғаған табанынан көтерілетін тұзды шаң дауылдары. Бұл дауылдар адамдардың денсаулығына, әсіресе тыныс алу жолдарына үлкен зиян келтіреді. Сонымен қатар, топырақтың тұздануы мен шөлейттену процесі қарқынды жүруде. Бұл туралы Дүниежүзілік Банктің Аралды құтқару жобаларында жиі айтылады. Экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында теңіздің құрғаған табанына сексеуіл егу жұмыстары жүргізілуде.

Қорытындылай келе, бұл әкімшілік бірлік – Арал теңізі трагедиясының тірі куәсі. Оның тұрғындары аса қиын табиғи және әлеуметтік жағдайларға қарамастан, ата-баба қонысын сақтап қалуға тырысуда. Табиғаттың қатал сынағына төтеп беріп отырған қайсар жандардың мекені – Қаратерең ауылдық округы.