Қосаман ауылдық округы

Қосаман ауылдық округы – Қазақстан Республикасы, Қызылорда облысы Арал ауданының солтүстік бөлігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. Бұл округ Арал маңы Қарақұмы деп аталатын кең байтақ құмды алқаптың аумағында жатыр. Оның экономикасы толығымен қатал табиғатқа бейімделген дәстүрлі мал шаруашылығына негізделген. Округтің барлық тыныс-тіршілігі құмды шөлдің заңдылықтарымен тығыз байланысты. Осыған орай, бұл өңір ғасырлар бойы қалыптасқан көшпелі өмір салтының мұрагері болып табылады.

Тарихы

Округтің тарихы осы өңірді мекендеген көшпелі рулардың өмірінен бастау алады. Бұл құмды алқаптар ежелден мал жаюға қолайлы қыстақтар мен жайлаулар болған. Кеңес дәуірінде мал шаруашылығын ұжымдастыру саясаты аясында бұл жерде ірі кеңшар (совхоз) құрылды. Оның негізгі бағыты әлемге әйгілі қаракөл қойын өсіру болды. Нәтижесінде, Қосаман және Ақеспе ауылдары осы шаруашылықтың орталық мекендері ретінде қалыптасты. Сол кезеңде ауылдарда малшыларға арналған тұрғын үйлер, мектептер және басқа да әлеуметтік нысандар салынды. Тәуелсіздік алғаннан кейін кеңшар таратылып, оның орнына жеке шаруа қожалықтары құрылды.

Географиялық орналасуы және сипаттамасы

Қосаман ауылдық округы Арал ауданының солтүстік бөлігінде, Арал маңы Қарақұмы құмды алқабында орналасқан. Жер бедері негізінен құмды шағылдардан, қырқалардан және жазық тақырлардан тұрады. Бұл өңірдің табиғаты өте қатал. Өсімдік жамылғысы сирек. Мұнда негізінен сексеуіл, жусан, жүзгін сияқты шөлге төзімді өсімдіктер ғана өседі. Округ аумағында тұрақты өзен-көлдер мүлдем жоқ. Елді мекендер аудан орталығынан шалғайда орналасқан. Олармен байланыс негізінен қара жолдар арқылы жүзеге асады.

Ауылдық округке жататын ауылдар

Қосаман ауылдық округының құрамына екі негізгі елді мекен кіреді. Екі ауыл да құмды алқаптың ортасында орналасып, дәстүрлі шаруашылықпен айналысады.

Қосаман ауылы – округтің әкімшілік орталығы. Барлық негізгі әлеуметтік нысандар осы ауылда шоғырланған. Мұнда ауыл әкімдігі, орта мектеп, дәрігерлік амбулатория және мәдениет үйі орналасқан. Қосаман ауылы айналасындағы шашыраңқы орналасқан қыстақтар мен шаруа қожалықтары үшін орталық болып табылады. Ауыл тұрғындарының негізгі кәсібі – қаракөл қойы мен түйе өсіру.

Ақеспе ауылы – округтегі екінші елді мекен. Ол Қосаман ауылынан шалғайда орналасқан шағын ауыл. Ауылдың атауы жергілікті жер бедеріне байланысты қойылған. Ақеспе ауылының тұрғындары да толығымен мал шаруашылығымен айналысады. Ауылда негізгі инфрақұрылым нысандары шектеулі, сондықтан тұрғындар көп жағдайда Қосаман ауылының қызметтеріне жүгінеді. Ресми статистика бойынша, халық саны аз.

Дәстүрлі мал шаруашылығы – округтің негізгі кәсібі.

Қосаман ауылдық округы: Климаты мен гидрологиясы

Қосаман ауылдық округы аумағының климаты шұғыл континенталды және өте құрғақ. Жазы аптап ыстық, шілдеде ауа температурасы +45°C-тан асып кетуі мүмкін. Керісінше, қысы қатал, аязды және қарсыз болады. Жылдық жауын-шашын мөлшері өте төмен. Гидрологиялық тұрғыдан округ жерүсті су көздеріне мүлдем тапшы. Тұрғындар мен мал шаруашылығының барлық қажеттілігі терең жерасты ұңғымаларынан алынатын суға (құдық суына) толығымен тәуелді. Су тапшылығы мен оның сапасы аймақтағы ең өзекті мәселелердің бірі болып қала береді.

Экономикадағы және туризмдегі маңызы

Округ экономикасы толығымен мал шаруашылығына негізделген. Негізгі және ең маңызды бағыт – қаракөл қойын өсіру. Бұл өңірде өсірілетін қаракөл қойының елтірісі өте жоғары бағаланады. Ол әлемдік нарыққа шығарылатын экспорттық өнім болып табылады. Сонымен қатар, жергілікті тұрғындар еті, сүті (шұбат) және жүні үшін түйе өсіреді. Бұл салалар Арал ауданының экономикасына елеулі үлес қосады. Шалғайда орналасуына, қатал климатына және инфрақұрылымның жоқтығына байланысты туризм саласы мүлдем дамымаған.

Қосаман ауылы Қарақұмның ортасында орналасқан.

Қазіргі экологиялық жағдайы

Қосаман ауылдық округы шөлейттену процесі қатты жүріп жатқан аймақта орналасқан. Негізгі экологиялық проблемаларға жайылымдардың тозуы, құмның көшуі және су тапшылығы жатады. Арал теңізінің тартылуы бұл процестерді одан әрі күшейтті. Оңтүстіктегі Аралқұм шөлінен көтерілетін тұзды шаң дауылдары да аймақ экологиясына кері әсер етеді. Бұл мәселелер БҰҰ-ның Шөлейттенуге қарсы күрес конвенциясының басты назарында. Жергілікті тұрғындар мал жаюдың дәстүрлі әдістерін қолдану арқылы жайылымдарды сақтап қалуға тырысады.

Қорытындылай келе, бұл әкімшілік бірлік – Қарақұмның қатал табиғатында орналасқан бірегей мекен. Оның тұрғындары ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі кәсіпті жалғастырып, табиғатпен үндестікте өмір сүріп келеді. Барлық қиындықтарға қарамастан, өзінің экономикалық маңызын сақтап отырған өңір – Қосаман ауылдық округы.