Жетес би ауылдық округы

Жетес би ауылдық округы – Қазақстан Республикасы, Қызылорда облысы Арал ауданының оңтүстік-шығысында орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. Бұл округ бай тарихи мұрасымен және Сырдария өзенінің бойында орналасуымен ерекшеленеді. Оның аумағында XIX ғасырда салынған тарихи Райым бекінісінің орны сақталған. Округ экономикасы толығымен өзеннің табиғи ресурстарына: суармалы мал шаруашылығы мен балық аулауға негізделген. Осыған орай, округтің бүкіл тыныс-тіршілігі Сырдария өзенімен тығыз байланысты. Бұл өңір тарих пен табиғаттың біте қайнасқан мекені болып табылады.

Тарихы

Округ аумағының тарихы тереңде жатыр. XIX ғасырдың ортасында Ресей империясы Орта Азиядағы ықпалын күшейту мақсатында Сырдария бойына бірнеше бекініс салдырды. Солардың алғашқысы әрі ең маңыздысы – 1847 жылы салынған Райым бекінісі. Бұл бекініс округтің қазіргі орталығы Райым ауылының жанында орналасқан. Кеңес дәуірінде бұл аумақта балық аулау және мал өсірумен айналысатын ұжымшарлар (колхоздар) құрылды. Тәуелсіздік алғаннан кейін тарихи тұлғалардың есімін жаңғырту мақсатында округке осы өңірден шыққан атақты Жетес бидің есімі берілді. Бұл округтің тарихи маңызын одан әрі арттыра түсті.

Географиялық орналасуы және сипаттамасы

Жетес би ауылдық округы Арал ауданының оңтүстік-шығыс бөлігінде, Сырдария өзенінің сол жағалауында орналасқан. Жер бедері негізінен жазық. Ол өзен аңғарына тән тоғайлы ормандармен, қамысты-құрақты алқаптармен және шалғынды жайылымдармен сипатталады. Өзеннен шалғай орналасқан аумақтар шөлейтті белдемге жатады. Топырағы аллювийлі, яғни өзен тасындыларынан пайда болған құнарлы болып келеді. Бұл мал азықтық дақылдарды өсіруге қолайлы жағдай жасайды. Сонымен қатар, округ аумағында Сырдария өзенінің ескі арналары мен шағын көлдер кездеседі.

Ауылдық округке жататын ауылдар

Жетес би ауылдық округының құрамына екі елді мекен кіреді. Екі ауыл да Сырдария өзенінің бойында орналасып, оның табиғи игіліктерін пайдаланады.

Райым ауылы – округтің әкімшілік орталығы. Барлық негізгі әлеуметтік және әкімшілік нысандар осы ауылда шоғырланған. Мұнда Жетес би атындағы орта мектеп, дәрігерлік амбулатория, әкімдік ғимараты және мәдениет үйі бар. Райым ауылы тарихи Райым бекінісінің орнына жақын орналасуымен маңызды. Ауыл тұрғындарының негізгі кәсібі – мал шаруашылығы және балық аулау.

Ескіұра ауылы – округтегі екінші елді мекен. Ол Райым ауылынан шалғайда орналасқан шағын ауыл. Ауылдың атауы «ескі ұра» немесе «өзеннің ескі арнасы» деген мағынаны білдіруі мүмкін. Бұл оның географиялық орналасуына байланысты қойылған. Ескіұра ауылының тұрғындары да негізінен мал өсірумен және балық аулаумен айналысады.

Райым бекінісі – округтің маңызды тарихи ескерткіші.

Жетес би ауылдық округы: Климаты мен гидрологиясы

Жетес би ауылдық округы аумағының климаты шұғыл континенталды. Жазы ыстық және құрғақ, ал қысы суық, бірақ қары аз болады. Жылдық жауын-шашын мөлшері төмен. Дегенмен, округтің гидрологиялық режимі оның басты ерекшелігі болып табылады. Ол толығымен Сырдария өзенінің суына тәуелді. Өзен округтің барлық тіршілігінің негізгі көзі болып табылады. Ол ауыз сумен, мал жайылымдарын суарумен және балық ресурстарымен қамтамасыз етеді. Өзен суының деңгейінің маусымдық ауытқуы жергілікті шаруашылықтарға тікелей әсер етеді.

Экономикадағы және туризмдегі маңызы

Округ экономикасының негізгі салалары – мал және балық шаруашылығы. Сырдарияның жайылмасындағы құнарлы жайылымдар етті-сүтті бағыттағы ірі қара мал мен қой өсіруге өте қолайлы. Сонымен қатар, жергілікті тұрғындар жылқы өсірумен де айналысады. Өзен және оның тармақтарындағы көлдер сазан, жайын, ақмарқа сияқты балық түрлеріне бай. Бұл салалар округтің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Округтің тарихи туризмді дамытуға зор әлеуеті бар. Райым бекінісінің орны Арал ауданының тарихи орындары тізіміне еніп, зерттеушілер мен саяхатшылардың назарын аудара алады.

Сырдария өзені – округтің негізгі күретамыры.

Қазіргі экологиялық жағдайы

Бүгінгі таңда округтің экологиялық жағдайы Сырдария өзенінің ахуалына тікелей байланысты. Өзен суының сапасы жоғарғы ағыстағы өнеркәсіптік және ауылшаруашылық нысандарының әсерінен өзгеруі мүмкін. Сонымен қатар, өзен бойындағы бірегей тоғайлы ормандарды сақтау маңызды мәселе болып табылады. Бұл экожүйелер туралы UNESCO-ның Сырдария атырауы бойынша алдын ала тізімінде айтылған. Дегенмен, Арал теңізінің солтүстік бөлігінің қалпына келуі Сырдарияның төменгі ағысындағы экожүйенің тұрақтануына оң әсер етті. Ресми статистика бойынша, аймақтағы экологиялық ахуал бақылауда.

Қорытындылай келе, бұл әкімшілік бірлік бай тарих пен бірегей табиғатты үйлестірген мекен. Оның дамуы Сырдария өзенінің тұрақтылығына және тарихи мұраны сақтап қалуға байланысты. Табиғи ресурстар мен тарихи әлеуетті ұтымды пайдаланған жағдайда, оның болашағы зор. Осындай ерекшелігі бар өңір – Жетес би ауылдық округы.