Ақжона ауылдық округі

Ақжона ауылдық округі – Қазақстан Республикасы, Қызылорда облысының Қазалы ауданында орналасқан әкімшілік-аумақтық құрылым. Бұл округ Сыр өңірінің дәстүрлі шаруашылығын сақтап, ауданның әлеуметтік-экономикалық дамуына өзіндік үлес қосып келеді. Оның тарихы, географиялық ерекшеліктері мен қазіргі жағдайы Арал теңізіне жақын орналасқан аймақтың тыныс-тіршілігін сипаттайтын маңызды көрсеткіш болып табылады.

Тарихы

Ақжона ауылдық округінің тарихы кеңестік дәуірдің алғашқы кезеңдерінен бастау алады. Оның негізі XX ғасырдың 30-жылдарындағы ұжымдастыру саясаты кезінде қаланды. Сол уақытта мал шаруашылығын орталықтандыру мақсатында құрылған «III Интернационал» ұжымшары (колхоз) қазіргі округтің іргетасы болды. Шаруашылық негізінен қаракөл қойын өсіруге және мал азықтық дақылдар егуге маманданды.

Кейінгі жылдары ұжымшар кеңшарға (совхоз) айналып, экономикалық қуаты артты. Мұнда әлеуметтік нысандар – мектеп, аурухана, мәдениет үйі салынып, елді мекен көркейе түсті. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, 1990-жылдардағы нарықтық реформалар барысында кеңшар таратылып, оның негізінде жеке шаруа қожалықтары құрылды. 2000-жылдардың басында ауылдық округке тарихи Ақжона атауы берілді.

Географиялық орналасуы және сипаттамасы

Аталған ауылдық округ Қызылорда облысының батыс бөлігінде, Қазалы ауданының аумағында орналасқан. Жер бедері негізінен Тұран ойпатының жазық бөлігіне тән. Аумақтың басым бөлігін Сырдария өзенінің атырауына жақын, шөлейтті және құмды-сазды жерлер алып жатыр. Округтің географиялық орны оны Арал теңізінің экологиялық әсер ету аймағына жатқызады.

Топырақ жамылғысы – құнарлылығы төмен сұр, сортаңды топырақтардан тұрады. Бұл жерлер табиғи жайылым ретінде мал шаруашылығы үшін маңызды болып табылады. Сонымен қатар, Сырдария өзенінің жақындығы суармалы егіншілікпен айналысуға мүмкіндік береді, бірақ су ресурстарының тапшылығы бұл саланың дамуын шектейді.

Қазалы ауданына тән шөлейтті аймақ.

Ақжона ауылдық округіне жататын ауылдар

Бүгінгі таңда Ақжона ауылдық округінің құрамына тек бір ғана елді мекен кіреді. Ол – округтің әкімшілік орталығы болып табылатын III Интернационал ауылы.

III Интернационал ауылы – округтің әлеуметтік, экономикалық және мәдени орталығы. Барлық негізгі инфрақұрылым осы ауылда шоғырланған. Мұнда ауыл әкімдігі, орта мектеп, дәрігерлік амбулатория, балабақша және басқа да әлеуметтік-тұрмыстық нысандар жұмыс істейді. Жергілікті халықтың негізгі кәсібі – мал шаруашылығы. Ауыл округтің барлық тұрғындарын біріктіретін орталық буын қызметін атқарады.

Ақжона ауылдық округінің климаты мен гидрологиясы

Округ орналасқан аймақтың климаты – шұғыл континенттік. Жазы өте ыстық және құрғақ, шілде айында ауа температурасы +40°C-тан асуы мүмкін. Қысы суық, қары аз болады. Қаңтар айының орташа температурасы -15°C…-20°C аралығында. Жылдық жауын-шашын мөлшері өте төмен. Арал теңізінің тартылуы аймақ климатының одан әрі континенттігін арттырып, ауаның құрғақшылығын күшейтті.

Гидрологиялық тұрғыдан округтің тіршілігі Сырдария өзенімен тығыз байланысты. Өзен округтің негізгі су көзі болып табылады. Одан тартылған шағын каналдар арқылы мал азықтық дақылдар егілетін алқаптар суарылады. Су ресурстарының тиімді пайдаланылуы – аймақ үшін өте өзекті мәселе.

Экономикадағы және туризмдегі маңызы

Округ экономикасының негізгі тірегі – ауыл шаруашылығы. Басты бағыт – мал шаруашылығы. Жергілікті шаруа қожалықтары ірі қара, қой мен ешкі, жылқы және түйе өсірумен айналысады. Әсіресе, төрт түліктің ішінде өңірдің табиғатына жақсы бейімделген қой мен түйе шаруашылығының маңызы зор. Егіншілік қосалқы сала ретінде дамыған; негізінен мал азығына қажетті жоңышқа егіледі. Тарихи тұрғыдан бұл аймақта балық шаруашылығы маңызды рөл атқарғанымен, Арал теңізінің тартылуы бұл саланы толығымен жойды.

Аймақта туризм саласы дамымаған. Дегенмен, Арал теңізінің тартылған табанына саяхат (эко-туризм) ұйымдастыруға әлеуетті мүмкіндіктер бар. Бұл үшін тиісті инфрақұрылымды қалыптастыру қажет.

Округ экономикасында мал шаруашылығы маңызды рөл атқарады.

Қазіргі экологиялық жағдайы

Ақжона ауылдық округінің экологиялық ахуалы Арал өңірінің экологиялық апат аймағында орналасуымен тікелей байланысты. Негізгі проблемалар:

• Арал теңізінің тартылуы: Теңіз табанынан көтерілген тұзды шаң-тозаң ауа сапасына, адам денсаулығына және ауыл шаруашылығына орасан зор зиян келтіреді.
• Су тапшылығы: Сырдария өзеніндегі су деңгейінің төмендеуі ауыз су мен суармалы судың жетіспеушілігіне әкеледі.
• Шөлейттену және жердің тозуы: Климаттың өзгеруі мен өсімдік жамылғысының азаюы шөлейттену процесін жылдамдатуда.
• Биоәртүрліліктің азаюы: Аймаққа тән жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің көптеген түрлері жойылып кеткен.

Бұл мәселелерді шешу бойынша халықаралық және мемлекеттік деңгейде түрлі бағдарламалар жүзеге асырылуда.

Жалпы, Ақжона ауылдық округі – Қазалы ауданының тарихи қалыптасқан, күрделі экологиялық жағдайда өмір сүріп жатқан маңызды бөлігі. Заманауи сын-тегеуріндерге қарамастан, округ өзінің әлеуметтік-экономикалық маңызын сақтап келеді. Оның болашақ дамуы Арал өңірін құтқару бағдарламаларының тиімділігіне тікелей байланысты. Өзіндік тарихы мен еңбекқор халқы бар Ақжона ауылдық округі – Сыр елінің ажырамас бөлшегі.